بازگشت مهاجران افغان از ایران در سال 2025 به یکی از موضوعات مهم منطقه‌ای تبدیل شده است. با تشدید سیاست‌های مهاجرتی ایران و تحولات سیاسی و نظامی اخیر، موج گسترده‌ای از اخراج و بازگشت مهاجران افغان به کشورشان آغاز شده است.
در این مقاله از تهران ترندز به بازگشت مهاجران افغان از ایران و به بررسی دلایل، آمار، چالش‌ها و پیامدهای این پدیده می‌پردازیم.
زمینه تاریخی مهاجرت افغان‌ها به ایران
مهاجرت افغان‌ها به ایران سابقه‌ای طولانی دارد و به دهه‌های گذشته، به‌ویژه پس از جنگ شوروی در افغانستان (1979) بازمی‌گردد. در آن زمان، میلیون‌ها نفر به دلیل ناامنی و فقر به ایران پناه آوردند. طبق گزارش سازمان ملل، تا ژانویه 2023، حدود 3 میلیون شهروند افغان در ایران زندگی می‌کردند که بیشتر آن‌ها در چهار دهه گذشته در این کشور متولد و بزرگ شده‌اند.
پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال 2021، موج جدیدی از مهاجرت به ایران شکل گرفت، اما سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر ایران در سال‌های اخیر، به‌ویژه در 2025، روند بازگشت را تسریع کرده است.
دلایل اصلی بازگشت و اخراج مهاجران افغان از ایران
اخراج مهاجران افغان از ایران
بازگشت مهاجران افغان از ایران در سال 2025 تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد:
- تشدید سیاست‌های مهاجرتی ایران: مقامات ایرانی از ابتدای سال 1403 (2024 میلادی) اخراج مهاجران بدون مدرک را شدت بخشیده‌اند. وزیر کشور ایران اعلام کرد که در سال گذشته بیش از 1.2 میلیون مهاجر افغان از ایران اخراج شده‌اند.
- تنش‌های سیاسی و نظامی: پس از درگیری 12 روزه ایران و اسرائیل در ژوئن 2025، فشار بر مهاجران افغان افزایش یافت. برخی مقامات ایرانی اتهاماتی مبنی بر همکاری مهاجران با سرویس‌های اطلاعاتی خارجی مطرح کرده‌اند.
- فشارهای اقتصادی: ایران با مشکلات اقتصادی مواجه است و مقامات ایران معتقدند مهاجران فرصت‌های شغلی را از شهروندان ایرانی گرفته‌اند.
- اعتراضات اجتماعی: برخی اعتراضات محلی علیه حضور مهاجران افغان، به‌ویژه پس از حوادث امنیتی مانند قتل یک جوان در سمنان، به تشدید اخراج‌ها دامن زده است.
آمار بازگشت مهاجران افغان در 2025
سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) گزارش داده که در سال 2025، تعداد بازگشت افغانستانی ها از ایران به‌طور چشمگیری افزایش یافته است:
- ژوئن 2025: بیش از 233 هزار مهاجر افغان ایران را ترک کرده‌اند که عمده آن‌ها به‌صورت اجباری اخراج شده‌اند.
- پس از درگیری‌های ژوئن: در یک هفته پس از جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل، حدود 132 هزار نفر اخراج شدند.
- کل سال 2025: از ابتدای سال تا کنون، بیش از 691 هزار شهروند افغان مجبور به ترک ایران شده‌اند.
- بازگشت خانوادگی: در ماه مه 2025، حدود 15,675 خانواده از ایران اخراج شدند که نشان‌دهنده افزایش 2.3 برابری نسبت به ماه آوریل است.
- کل بازگشت‌ها در سال 2024: طبق گزارش‌های قبلی، در سال 2024 بیش از 1.1 میلیون افغانستانی از ایران اخراج یا داوطلبانه بازگشته‌اند.
مرزهای اصلی بازگشت مهاجران افغان از ایران
مهاجران افغان عمدتاً از طریق گذرگاه‌های مرزی زیر وارد افغانستان می‌شوند:
- مرز اسلام‌قلعه (هرات): روزانه بیش از 30 هزار نفر از این مرز وارد افغانستان می‌شوند.
- مرز دوغارون: روزانه حدود 1,800 مهاجر بدون مدرک از این گذرگاه اخراج می‌شوند.
- مرز نیمروز: یکی از مسیرهای اصلی برای مهاجران، به‌ویژه برای دریافت کمک‌های سازمان‌های بین‌المللی.
چالش‌های مهاجران افغان به کشور خود
چالش‌های مهاجران افغان
اخراج گسترده مهاجران افغان از ایران به کشورشان با چالش‌های متعددی همراه است:
- بحران انسانی: افغانستان با بحران اقتصادی، گرسنگی گسترده و کمبود منابع مواجه است. طبق گزارش برنامه جهانی غذا، حدود 15 میلیون نفر در این کشور با گرسنگی مواجه‌اند.
- کمبود زیرساخت: مراکز پذیرش در مرزهای هرات و نیمروز با کمبود بودجه و امکانات مواجه‌اند. سازمان جهانی بهداشت هشدار داده که مراکز بهداشتی در معرض فروپاشی قرار دارند.
- افزایش آسیب‌پذیری زنان و کودکان: در ماه مه 2025، 28 درصد از بازگشت‌کنندگان زنان و 46 درصد کودکان بودند که نیازهای پیچیده‌ای دارند.
- بیکاری و فقر: بسیاری از مهاجران به دلیل نبود فرصت‌های شغلی در افغانستان دوباره تلاش می‌کنند به ایران بازگردند.
واکنش‌های بین‌المللی به موج بازگشت افغان ها
سازمان‌های بین‌المللی نسبت به اخراج‌های گسترده ابراز نگرانی کرده‌اند:
- سازمان ملل: کمیساریای عالی پناهندگان (UNHCR) خواستار توقف اخراج‌های اجباری شده و بر لزوم بازگشت امن و داوطلبانه تأکید کرده است.
- IOM: این سازمان اخراج خانواده‌ها را نگران‌کننده خوانده و اعلام کرده که تنها به 17 درصد از خانواده‌های بازگشتی کمک‌رسانی کرده است.
- یونیسف: هشدار داده که تا پایان 2025، حدود 1.6 میلیون نفر از ایران و پاکستان به افغانستان بازخواهند گشت که فشار زیادی بر زیرساخت‌های این کشور وارد می‌کند.
سیاست‌های ایران در قبال مهاجران افغان
ایران در سال 2025 سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای را در پیش گرفته است:
- اخراج گسترده: وزیر کشور ایران اعلام کرده که تا پایان سال 1404، حدود 2 میلیون مهاجر غیرمجاز اخراج خواهند شد.
- محدودیت خدمات: از ابتدای سال 1404، خدمات درمانی، آموزشی و مسکن برای مهاجران بدون مدرک ارائه نخواهد شد.
- شش گروه مجاز: تنها شش گروه از مهاجران افغان، از جمله کارمندان سابق دولت افغانستان و دارندگان ویزای معتبر، اجازه اقامت در ایران دارند.
- اتهامات امنیتی: برخی مقامات ایرانی ادعا کرده‌اند که مهاجران ممکن است با سرویس‌های اطلاعاتی خارجی همکاری کنند.
اخراج مهاجران افغان پیامدهای اجتماعی و سیاسی متعددی داشته است از جمله برخی اعتراضات محلی علیه مهاجران، به تشدید سیاست‌های اخراج منجر شده است.
نقش تهران ترندز
تهران ترندز (Tehran Trends) پلتفرمی پیشرو در ارائه محتوای به‌روز در زمینه‌های مختلف از جمله مسائل اجتماعی و مهاجرت است. این وب‌سایت با ارائه مقالات جامع و تحلیل‌های دقیق، به مخاطبان کمک می‌کند تا درک بهتری از موضوعات پیچیده داشته باشند. تهران ترندز با تمرکز بر اطلاعات معتبر و کاربردی، منبعی قابل اعتماد برای علاقه‌مندان به موضوعات روز است.
سوالات متداول
1. چرا ایران مهاجران افغان را اخراج می‌کند؟
دلایل اصلی شامل فشارهای اقتصادی، اعتراضات اجتماعی و اتهامات امنیتی است. مقامات ایران معتقدند مهاجران فرصت‌های شغلی را اشغال کرده‌اند.
2. چه تعداد مهاجر افغان در سال 2025 از ایران اخراج شده‌اند؟
تا ژوئن 2025، بیش از 691 هزار نفر از ایران اخراج یا داوطلبانه بازگشته‌اند.
3. وضعیت افغان ها در کشور خود چگونه است؟
مهاجران با بحران انسانی، فقر و کمبود امکانات مواجه‌اند. زنان و کودکان به‌ویژه آسیب‌پذیر هستند.
4. سازمان‌های بین‌المللی چه نقشی دارند؟
سازمان‌هایی مانند IOM و UNHCR کمک‌های نقدی و بهداشتی ارائه می‌دهند، اما منابع آن‌ها محدود است.
5. آیا اخراج‌ها داوطلبانه است یا اجباری؟
اکثر بازگشت‌ها اجباری است، به‌ویژه پس از تشدید سیاست‌های ایران در سال 2025.